Ο όρος “Tao” ή “Dao” σημαίνει ατραπός, το μονοπάτι της ζωής. Ενώ “Zen” σημαίνει διαλογισμός ή κατάσταση διαλογισμού. Δύο έννοιες διαφορετικές και ταυτόχρονα συνεργικές, αφού μπορούν να συνυπάρχουν ως τρόπος ζωής, στην καθημερινότητα εκείνων των ανθρώπων που βαδίζουν συνειδητά το πνευματικό τους μονοπάτι, ώστε να έρθουν σε επαφή με τον ανώτερο εαυτό τους!
Το Dao σύμφωνα με την διδασκαλία του Trang Tu [(356-290 π.Χ.), στο βιβλίο: του Bac Phong «Εισαγωγή στο Dao»]: «είναι η πρωταρχική αρχή του σύμπαντος. Αποτελεί την πραγματική του προέλευση και υπόσταση, δηλαδή δεν παρήχθη από πουθενά, δεν είναι σχηματισμένο από τίποτα. Στην πραγματικότητα δεν έχει προέλευση και τέλος, είναι διαρκές και χωρίς μεταβολή, αλλά η διαρκής μεταβολή όλων των όντων οφείλεται στο Dao».
Από το “Tao” προκύπτει το φιλοσοφικό και θρησκευτικό σύστημα του Ταοϊσμού το οποίο εμφανίζει τις ρίζες του σε προϊστορικές κινέζικες θρησκείες, ενώ ιδρυτές του θεωρούνται ο Λάο Τσε με το περίφημο έργο του «Τάο τε Κινγκ» (6ος αιώνας π.Χ.) και μεταγενέστερα ο Τσουάν Τζου και ο Ζουάνγκ Ζου (2ος-3ος αιώνας π.Χ.).
Επικρατεί όμως και ο ισχυρισμός πως ο «Ταοϊσμός» ως διακριτή θρησκευτική οντότητα διαμορφώθηκε σε μεταγενέστερες περιόδους, ως αντίδραση στην νεοαφιχθείσα θρησκεία του Βουδισμού, ή με την κωδικοποίηση των κειμένων Σανγκ Τσίνγκ και Λιν Μπάο (4ος αιώνας).
Σύμφωνα με άλλες αφηγήσεις ο Λάο Τσε αμφισβητήθηκε ως υπαρκτό πρόσωπο αλλά και ως συγγραφέας μίας από τις σημαντικότερες πραγματείες και ενός λογοτεχνικού αριστουργήματος του “Tao Te Ching” και θεμελιώδους βιβλίου πάνω στην κινέζικη ταοϊστική φιλοσοφία. Λέγεται επίσης ότι υπήρξε διδάσκαλος τόσο του Βούδα όσο και του Κομφούκιου.
Η Ταοϊσμός ξεκίνησε αρχικά με θρησκευτικό χαρακτήρα και τελετουργικό τρόπο με την χρήση συγκεκριμένων συμβόλων περίπου τον 1ο-2ο αιώνα μ.Χ. ενώ ως φιλοσοφική ιδέα εμφανίστηκε αρκετούς αιώνες αργότερα. Έτσι, σιγά σιγά δημιουργήθηκαν τα πρώτα ταοϊστικά σχολεία και μερικά εξ΄αυτών διατηρούν την αρχική μορφή της φιλοσοφίας του Τάο χωρίς θρησκευτικές προεκτάσεις και λατρευτικές τελετουργίες. Επιπλέον στην ίδια εποχή, ενσωματώνονται κάποια στοιχεία του αρχαίου κινέζικου σαμανισμού και διαφόρων λαϊκών πεποιθήσεων στην εξέλιξη του δόγματος του Τάο. Από την άλλη ο πρώιμος ταοϊσμός φαίνεται πως σχετίστηκε με αρχαία εικονογραφία, τον μυστικισμό και τη γηγενή προγονολατρεία. Ο παρατηρούμενος συμβολισμός σε κελύφη χελώνας προηγείται χρονικά της πρώιμης κινεζικής καλλιγραφίας και είναι η βάση της κινέζικης γραφής σε τέχνεργα όπως ζωγραφική και κεραμική που χρονολογούνται προγενέστερα του 1600 π.Χ.
Ο Zhang Dao Ling ισχυρίστηκε ότι άρχισε να λαμβάνει νέες αποκαλύψεις από τον Λάο Τσε το 142 μ.Χ. στην επαρχία Σι Τσουάν και γύρω από τον πυρήνα αυτών των αποκαλύψεων ίδρυσε την Tian Shi σέκτα («Ουράνιοι Διδάσκαλοι»). Ασκούσε την πνευματική θεραπεία και συνέλεγε προσφορές «πέντε χούφτες ρύζι» από τους οπαδούς του, γεγονός που οδήγησε την ανάλογη εναλλακτική ονομασία του κινήματός του. Το κεντρικό μήνυμα που ευαγγελιζόταν ο Zhang Daoling ήταν πως η ουράνια τάξη θα έφθανε σύντομα στο τέλος της και θα τη διαδεχόταν μια περίοδος «Μεγάλης Ειρήνης» (Ταϊ πίνγκ). Λίγο αργότερα εμφανίστηκαν και άλλες ταοϊστικές σχολές όπως η Ling Βao, Mao Shan, Zen Ren, Shang Qing κλπ, εκ των οποίων κάποιες έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανέλιξη της φιλοσοφικής και θρησκευτικής αντίληψης του ταοϊσμού.
Ο ταοϊσμός κέρδισε επίσημη θέση στην Κίνα κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τανγκ, (618-907 μ.Χ.), οι αυτοκράτορες της οποίας διεκδικούσαν συγγένεια με τον Λάο Τσε. Ωστόσο, αναγκάστηκε να ανταγωνιστεί τον Κομφουκιανισμό και τον Βουδισμό, που ασκούσαν εξίσου σημαντικές κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτικές επιδράσεις.
Στην περίοδο της δυναστείας Σονγκ (960-1279 μ.Χ.) αρκετοί αυτοκράτορες, ιδιαίτερα ο Χούϊ Zόνγκ, προώθησαν τον ταοϊσμό, συλλέγοντας ταοϊστικά κείμενα και εκδίδοντας επανειλημμένα το Ντάο Ζάνγκ. Η σχολή Κουάν Ζεν του Ταοϊσμού ιδρύθηκε σε αυτή την περίοδο, και μαζί με τους Ουράνιους Διδάσκαλους Ζενγκ Γι είναι μια από τις δύο σχολές του Ταοϊσμού που επιβίωσε έως σήμερα. Κατά την περίοδο της δυναστείας Γιουάν (1279-1367 μ.Χ.) το Νεϊντάν («Εσωτερική Αλχημεία») έγινε το επίκεντρο της σέκτας Κουάν Ζεν, οι οπαδοί της οποίας ακολουθούσαν ένα μοναστικό πρότυπο εμπνευσμένο από τον Βουδισμό.
Στην νεότερη ιστορική περίοδο (1912-1949) το Γκουό μιν τάνγκ, το εθνικιστικό κόμμα της Κίνας στράφηκε προς την επιστήμη, τον μοντερνισμό και τη δυτική κουλτούρα, ανάμεσα στην οποία περιλαμβάνεται εν μέρει και ο Χριστιανισμός. Οι εθνικιστές της Κίνας θεωρώντας τη λαϊκή θρησκεία αντιδραστική και παρασιτική, δήμευσαν ορισμένους ναούς για δημόσια κτήρια και προσπάθησαν εν γένει να ελέγξουν την παραδοσιακή θρησκευτική δραστηριότητα.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (1949 έως και σήμερα), επίσημα αθεϊστικό, αρχικά κατέστειλε τον ταοϊσμό, μαζί με άλλες θρησκείες. Ένα μεγάλο τμήμα της ταοϊστικής υποδομής καταστράφηκε. Οι μοναχοί και οι ιερείς κλείστηκαν σε στρατόπεδα εργασίας. Αυτή η πρακτική εντάθηκε κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης, από το 1966 έως το 1976, ξεριζώνοντας σχεδόν τα περισσότερα ταοϊστικά κέντρα.
Ο Ντενγκ Σιάο πινγκ αποκατέστησε σταδιακά κάποια ταοϊστικά κέντρα επιδεικνύοντας θρησκευτική ανοχή από το 1982 και στη συνέχεια οι κομμουνιστές ηγέτες αναγνώρισαν τον ταοϊσμό ως σημαντική παραδοσιακή θρησκεία της Κίνας και επίσης ως πιθανή προσοδοφόρα εστία προσέλκυσης τουρισμού. Πολλοί από τους φυσικούς ναούς και τις μονές επισκευάστηκαν και άνοιξαν τις πύλες τους στο κοινό.
Ο Ταοϊσμός ως θρησκεία δεν επικεντρώνεται γύρω από δόγματα και δεν υπάρχουν γνωστές ταοϊστικές «διακηρύξεις πίστης». Ταυτόχρονα είναι δυνατόν να αναγνωρίσει κανείς ορισμένες χαρακτηριστικές πεποιθήσεις ή υποθέσεις. Πέραν της κινεζικής λαϊκής θρησκείας, διάφορα τελετουργικά και ασκήσεις θεωρούνται από τους ακόλουθους του ταοϊσμού ότι επηρεάζουν θετικά τη φυσική υγεία, ευθυγραμμίζουν την πνευματική ύπαρξη με τις κοσμικές δυνάμεις ή ωθούν ακόμα, σε εκστατικά πνευματικά ταξίδια. Αυτού του είδους οι ιδέες φαίνονται βασικές για τον ταοϊσμό στις ελίτ μορφές του.
Ο όρος φιλοσοφικός ταοϊσμός δεν αναφέρεται σε μία συγκεκριμένη ταοϊστική σχολή ή διακριτούς φιλοσόφους και είναι τμήμα του Σουάν Σου και άλλων ρευμάτων σκέψης. Η διάκριση ανάμεσα στον φιλοσοφικό και τον θρησκευτικό ταοϊσμό είναι τόσο δύσκολη, όσο ο ορισμός του ίδιου του ταοϊσμού. Πιστοί του «Θρησκευτικού» ταοϊσμού πιθανώς δεν έχουν ποτέ διαβάσει τη σκέψη του Λάο Τσε, Ζουάνγκ Ζι ή Ντάο Ζανγκ και το γεγονός ότι αποκαλούνται Ταοϊστές πιθανώς προκαλεί αμηχανία ή φαίνεται κατασκευασμένο.
Ο φιλοσοφικός ταοϊσμός δίνει έμφαση σε διάφορες έννοιες του Ντάο Ντε Τζινγκ όπως η «μη δράση» (γου γουέι), το κενό, η απόσπαση, η δύναμη της απαλότητας (ή ευλυγισία) και του Ζουάνγκ Ζι όπως η δεκτικότητα, ο αυθορμητισμός, ο σχετικισμός των ανθρωπίνων δρόμων στη ζωή, οι τρόποι ομιλίας και συμπεριφοράς. Όπως είναι φυσικό, το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται γύρω από το Dao ποιον δρόμο θα έπρεπε να ακολουθούμε και κυρίως τι είναι το Dao, πώς μπορούμε να το γνωρίσουμε. Η αποσπασμένη συζήτηση και η απροθυμία διαμόρφωσης κάποιου συγκεκριμένου τρόπου έκφρασης διαμορφώνει ένα status παραδοξότητας μάλλον παρά δογματισμού. Εξαιτίας αυτού, τα ταοϊστικά κείμενα διαφέρουν αισθητά από εκείνα του Κομφουκιανισμού.
Συλλήβδην στην ιστορία της Κίνας, ο ταοϊσμός αφορούσε τις μάζες των ανθρώπων και αποτελούσε γι’ αυτούς, περισσότερο ένα θρησκευτικό και φιλοσοφικό κίνημα. Οι ταοϊστές μοναχοί αλλά και οι ασκούμενοι, σχεδόν ποτέ δεν ενεργούσαν ως επίσημη κρατική θρησκεία. Μολαταύτα, το ταοϊστικό δόγμα εξακολουθεί μέχρι σήμερα να ασκεί τεράστια επιρροή στην κινεζική κοινωνία, τον πολιτισμό και την ανάπτυξή της. Η έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από την αυτοπραγμάτωση και την επίγνωση, η επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης στον υπέρτατο βαθμό, μπορεί να επιτευχθεί με την ανάπτυξη των πνευματικών, ψυχικών και σωματικών δυνατοτήτων του, ακολουθώντας ουσιαστικά την πορεία του Tao ή Dao (αυτοανάπτυξη). Η αντίληψη και η ενσάρκωση του Τάο σε οποιοδήποτε άτομο μπορεί να αποδειχθεί από τις αρετές του, όταν αυτό φτάνει στην κορυφή του Τάο. Τότε ενεργοποιείται ο μηχανισμός της αυτοβελτίωσης και γίνεται ένα ιδανικό, ευγενικό, ειρηνικό και ηθικό πρόσωπο. Έτσι μέσα από αυτή την διαδικασία έχει την αίσθηση της πληρότητας, νιώθει εσωτερική ισορροπία, όπου συνεπάγεται την αρμονία με τον εαυτό του και τη φύση, αλλά και τον κόσμο γενικότερα.
Αντιθέτως, το “Zen” είναι μια σχολή του Βουδισμού Μαχαγιάνα, τονίζει τη βιωματική σοφία στην επίτευξη του διαφωτισμού και υπογραμμίζει τη θεωρητική γνώση υπέρ της άμεσης υλοποίησης μέσω του διαλογισμού και της πρακτικής Ντάρμα. Οι διδασκαλίες του Zen περιλαμβάνουν διάφορες πηγές της θεωρίας Μαχαγιάνα, συμπεριλαμβανομένων των διδασκαλιών των σχολών Yogacara, Tathagatagarbha και Huayan, καθώς και της λογοτεχνίας Prajñāpāramitā.
Η εμφάνιση του Ζεν ως μια ξεχωριστή σχολή του Βουδισμού εμφανίζεται ως Τσαν για πρώτη φορά στην Κίνα τον 6ο αιώνα. Από την Κίνα εξαπλώθηκε νότια έως το Βιετνάμ και ανατολικά προς την Κορέα και την Ιαπωνία. Ως θέμα της παράδοσης, η καθιέρωση του Ζεν πιστώνεται στον Πέρση ή Νότιο Ινδό πρίγκιπα (μετέπειτα μοναχός) Bodhidharma, ο οποίος ήρθε στην Κίνα για να διδάξει μια «ειδική αναμετάδοση εκτός γραφών, που δεν στηρίζεται σε λέξεις ή γράμματα».
Το Ζεν δεν αποτελεί καθόλου φιλοσοφία. Είναι προσωπικό βίωμα, καθαρή εμπειρία της ζωής και του εαυτού μας. Δεν είναι κάτι που μπορεί να έχει κάποιος και να το μεταδώσει στους άλλους. Ζεν είναι η αφύπνιση στον αληθινό μας εαυτό και η συμπόνια που γεννά η αφύπνιση αυτή. Σύμφωνα με τον Osho (11/12/31 – 19/01/90) η φιλοσοφία είναι κάτι του νου, ενώ το Ζεν είναι εντελώς πέρα από το νου. Το Ζεν είναι μια διαδικασία κατά την οποία πηγαίνεις υπεράνω του νου, πολύ μακριά από το νου. Είναι η διαδικασία της υπέρβασης, του «υπερπέραν» του νου. Δεν μπορείς να το καταλάβεις με το νου, ο νους δεν έχει καμιά λειτουργία ή συμμετοχή εκεί.
Στην Κίνα ο Λάο Τσε, όπως μας λέει ο Osho, είχε δώσει τη δική του εμπειρία του Τάο με έναν τελείως μη φιλοσοφικό τρόπο, έναν πολύ παράλογο τρόπο, έναν τρόπο δίχως λογική. Όταν όμως συνάντησαν οι βουδιστές διαλογιστές και μύστες, τους ταοϊστές μύστες, κατάλαβαν αμέσως ο ένας τον άλλο με την καρδιά τους, όχι με το νου τους. Ένιωθαν τον ίδιο παλμό, έβλεπαν ότι είχε ανοίξει ο ίδιος εσωτερικός κόσμος, μύριζαν το ίδιο άρωμα. Ήρθαν πιο κοντά μεταξύ τους, και έτσι όπως ήρθαν πιο κοντά, με τη συνάντηση και τη συγχώνευσή τους, άρχισε να μεγαλώνει ένα καινούργιο φαινόμενο, αυτό λοιπόν είναι το Ζεν. Έχει και την ομορφιά του Βούδα και την ομορφιά του Λάο Τσε, είναι παιδί και των δυο. Τέτοια συνάντηση από τότε δεν ξανάγινε ποτέ.
Ο Osho υποστηρίζει ότι το ζεν δεν είναι ούτε ταοϊστικό, ούτε βουδιστικό. Είναι και τα δυο και δεν είναι κανένα από αυτά. Έτσι οι παραδοσιακοί βουδιστές απορρίπτουν το ζεν όπως επίσης και οι παραδοσιακοί ταοϊστές απορρίπτουν το ζεν. Για έναν παραδοσιακό βουδιστή είναι κάτι πέρα από τη λογική, ενώ για έναν παραδοσιακό ταοϊστή είναι υπερβολικά φιλοσοφικό, αλλά για κείνους που ενδιαφέρονται πραγματικά για τον διαλογισμό, το ζεν είναι μια εμπειρία, ένα βίωμα. Δεν είναι ούτε παράλογο ούτε φιλοσοφικό, διότι είναι και τα δυο έννοιες του νου.
Για να καταλάβεις το ζεν, ισχυρίζεται ο Osho, δεν χρειάζεται να κάνεις μια φιλοσοφική προσπάθεια, χρειάζεται να μπεις βαθιά μέσα στο διαλογισμό. Και τι σημαίνει διαλογισμός; Ο διαλογισμός αποτελεί μία υπερπήδηση από το νου στο μη νου, από τις σκέψεις στη μη σκέψη. Νους σημαίνει σκέψη, μη νους σημαίνει καθαρή επίγνωση, δηλαδή έχεις απλώς επίγνωση. Μόνο τότε θα μπορέσεις να καταλάβεις το ζεν, μέσω της βιωματικής εμπειρίας και όχι μέσω κάποιας διανοητικής προσπάθειας.
Το μυστικό του ζεν, εξακολουθεί να λέει ο Osho είναι, να χάσεις τη σύνδεσή σου με το χρόνο. Τότε αποκτάς σύνδεση με την αιωνιότητα. Και η αιωνιότητα βρίσκεται εδώ, στο τώρα. Η αιωνιότητα δεν γνωρίζει παρελθόν και μέλλον, η αιωνιότητα είναι καθαρό παρόν. Ο χρόνος δεν γνωρίζει κανένα παρόν, ο χρόνος είναι παρελθόν και μέλλον. Δεν μπορείς να αναγνωρίσεις το παρόν, δεν μπορείς να δείξεις ή να καταδείξεις το παρόν. Στον κόσμο του χρόνου, δεν υπάρχει παρόν.
Εκτός από τα παραπάνω, οι μοναχοί, ή τα άτομα που υιοθετούν το zen είναι άνθρωποι αυτάρκεις και εξαιρετικά σκληραγωγημένοι, ενώ υποβάλλουν τον εαυτό τους καθημερινά σε σκληρές σωματικές δοκιμασίες (ειδικά οι μοναχοί) αλλά και πολλές ώρες διαλογισμού. Για αυτό το λόγο ο διαλογισμός τράβηξε την προσοχή πολλών ερευνητών και νευροεπιστημόνων προσπαθώντας να εξηγήσουν τη συμπεριφορά των Zen ανθρώπων αλλά και το πώς ο εγκέφαλος καταφέρνει να καθοδηγεί τα εκατομμύρια των νευρογλοιακών κυττάρων ώστε να προκύπτει κάθε φορά συγκεκριμένη συμπεριφορά με βάση τις εγκεφαλικές δομές και λειτουργίες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι έχει παρατηρηθεί στους μοναχούς μία δομή του εγκεφάλου ενεργοποιημένη, πάνω αριστερά από τον προμετωπιαίο φλοιό, ενώ αντιθέτως σε ανθρώπους που δεν πιστεύουν ή είναι άθεοι, αυτή η δομή είναι απενεργοποιημένη. Σύμφωνα με το site “neoskosmos.com”, ο νευρολόγος Andrew Newberg αναφέρει το βιβλίο του («Πως ο Θεός αλλάζει τον εγκέφαλό μας»): «πως ο διαλογισμός ενεργοποιεί το μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου, που δημιουργεί και ενσωματώνει όλες τις απόψεις για το Θεό και ηρεμεί την περιοχή της αμυγδαλής στο διεγκέφαλο, τη συναισθηματική περιοχή που δημιουργεί εικόνες μιας θεότητας και υποσκιάζει τη λογική».
Το Ζεν στον πυρήνα του είναι αγνό, αυθεντικό, ελεύθερο από πεποιθήσεις και δόγματα. Μέσα από την εξάσκησή του, οδηγείται κανείς στην ανιδιοτελή αγάπη, την ενσυναίσθηση, την ευγνωμοσύνη και την φιλανθρωπία. Επιπλέον, είναι γεμάτος πληρότητα, βιώνει την ελευθερία και τη χαρά, την ταπεινοφροσύνη, την απαλλαγή από το φόβο, την συνειδητοποίηση της ύπαρξης του και το να είναι απλά και αληθινά ο εαυτός του.
«Ζεν» τύπο με λίγα λόγια, χαρακτηρίζει κανείς τον άνθρωπο εκείνον που συνειδητά βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση γαλήνης (αλλιώς νιρβάνα), ψυχοσωματικής ισορροπίας και ευεξίας, ανώτερης επικοινωνίας με υψηλές συχνότητες και ποιοτικές ενέργειες, διαρκούς πνευματικής άσκησης και υπερβατικού διαλογισμού. Ο συνδυασμός του “Tao” με το “Zen” σαν τρόπος και στάση ζωής (χωρίς θρησκευτικούς δογματισμούς) στην καθημερινότητά μας, μπορεί να επιφέρει μία άμεση επικοινωνία με τον ανώτερο εαυτό μας και την εσωτερική φύση των πραγμάτων, την ανιδιοτελή αγάπη, την αλήθεια, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της κατανόησης των αντιθέτων και την ισορροπία μας εσωτερικά και εξωτερικά σε όλα τα επίπεδα!
Πηγή: https://el.wikipedia.org, Chang, Stephen T, “The Great Tao” (Tao Longevity LLC, 1985), Graham, A.C. Disputers of the Tao: “Philosophical Argument in Ancient China” (Open Court, 1993), Μαδιάς Π. Μάρκος, “Ταοϊσμός”, Κινέζικη φιλοσοφία με απλά λόγια, εκδόσεις: Δωδώνη, Αθήνα 2002, Wong, Kiew Kit (2000): “Το πλήρες βιβλίο του Ζεν”, Αθήνα: Πύρινος Κόσμος.