Η βιταμίνη D ανακαλύφθηκε περίπου τον προηγούμενο αιώνα (1919 – 1924). Σύμφωνα με τον καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριο Ν. Γκέλη: «Η γνώση ότι η βιταμίνη D παράγεται στο δέρμα από την υπεριώδη ακτινοβολία Β και ότι υπάρχει σε ορισμένες τροφές, οδήγησε στην εξαφάνιση της ραχίτιδας, τουλάχιστον στους πληθυσμούς του δυτικού κόσμου. Η συνθετική κατασκευή της βιταμίνης D, την επομένη δεκαετία και η κυκλοφορία της στην αγορά έδωσε τη δυνατότητα στην ιατρική κοινότητα να χορηγεί τη βιταμίνη D και να θεραπεύεται έτσι μια ποικιλία νόσων του μεταβολισμού των οστών. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 υπήρχαν λίγες γνώσεις για τη λειτουργία της βιταμίνης D, που αφορούσε την επιμετάλλωση του οστικού σκελετού και την πρόληψη της ραχίτιδας στα παιδιά και της οστεομαλακίας στους ενήλικους».
Η Βιταμίνη D ή «η βιταμίνη του ήλιου» αλλιώς, ανήκει στις λιποδιαλυτές βιταμίνες αλλά και στις ορμόνες, αφού έχει άμεση δράση στο ενδοκρινικό σύστημα και τα γονίδια μας. Παράγεται φυσικά από τον οργανισμό μας, κυρίως όταν η ηλιακή ακτινοβολία έρχεται σε επαφή με το δέρμα μας, αλλά προσλαμβάνεται και από τα τρόφιμα όπως: το βούτυρο, το μουρουνέλαιο, οι σαρδέλες, η ρέγκα, ο σολομός, ο τόνος, τα αυγά ψαριών, οι γαρίδες, ο κρόκος αυγού, τα λίπη, τα μανιτάρια, τα γαλακτοκομικά, το χοιρινό, τα εντόσθια, τα οστεοάλευρα, τα ενισχυμένα δημητριακά και ο ενισχυμένος χυμός πορτοκαλιού. Μεταβολίζεται αρχικά στο ήπαρ και μετά στους νεφρούς, όπου μετατρέπεται στην δραστική της μορφή. Ενώ αποθηκεύεται προσωρινά στο συκώτι.
Ουσιαστικά, η βιταμίνη D αποτελείται από το σύμπλεγμα δύο βιταμινών, D2 και D3. Χημικά είναι δύο λιποδιαλυτές αλκοόλες που σχηματίζονται από την υπεριώδη ακτινοβολία (ηλιακό φως) επί των στερολών που υπάρχουν στο ανθρώπινο δέρμα. Η βιταμίνη D2 προέρχεται από την εργοστερόλη (η οποία αποτελεί βασικό συστατικό της κυτταρικής μεμβράνης των μυκήτων και ιδιαίτερα σε αυτούς του γένους Claviceps) και την βρίσκουμε σε μικρές ποσότητες στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης. Οι στερόλες αυτές είναι η προβιταμίνη 7-δεϋδροχοληστερόλη και η εργοστερόλη. Η υπεριώδης ακτινοβολία μετατρέπει την 7-δεϋδροχοληστερόλη σε βιταμίνη D3 (χοληκαλσιφερόλη) και την εργοστερόλη σε βιταμίνη D2 (εργοκαλσιφερόλη). Η βιταμίνη D3 είναι η πιο ευεργετική μορφή βιταμίνης D για τον οργανισμό. Επιπλέον είναι το κύριο βιοδραστικό παράγωγό της και αρκετά πιο αποτελεσματική στο να αυξάνει τα επίπεδα αίματος 25(OH)D από την D2, ενώ την βρίσκουμε και σε ζωικά τρόφιμα. Αφού οι δύο βιταμίνες σχηματιστούν, μία αντίδραση, που πραγματοποιείται στο ήπαρ, τις μετατρέπει σε ενώσεις που συμμετέχουν στη μεταβολική απόθεση του ασβεστίου
Η βιταμίνη D επηρεάζει τη λειτουργία σχεδόν χιλιάδων διαφορετικών γονιδίων. Η πιο σημαντική ίσως ιδιότητα της, είναι η ρύθμιση της απορρόφησης του ασβεστίου και το φωσφόρου. Επίσης, διευκολύνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Η επαρκής λήψη βιταμίνης D, μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη διαφόρων μορφών καρκίνου, ακόμη είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη των οστών, των δοντιών και του δέρματος, την υγεία του θυρεοειδούς αδένα, την ομαλή λειτουργία του νευρικού συστήματος, την πήξη του αίματος, ενώ αποτελεί και προστατευτική ασπίδα σε πολλές ασθένειες.
Η έλλειψη της βιταμίνης D (ή αβιταμίνωση), δεν είναι συνηθισμένη στο δυτικό κόσμο, αλλά συχνή στον αναπτυσσόμενο κόσμο, στην Αφρική, την Ασία, και την Ν. Αμερική. Προκαλεί στα παιδιά ραχίτιδα λόγω διαταραχής μεταβολισμού του ασβεστίου και του φωσφόρου, με αποτέλεσμα τα οστά να γίνονται μαλακά, ευλύγιστα, ενώ υφίστανται, λόγω μειωμένης ακαμψίας, χαρακτηριστικές παραμορφώσεις. Η διαταραχή αυτή του οργανισμού είναι ασυνήθιστη σε τροπικές περιοχές όπου οι άνθρωποι είναι εκτεθειμένοι στον ήλιο και στις αρκτικές περιοχές, όπου καταναλώνονται πολλά ψάρια. Επιπλέον, η έλλειψή της ενοχοποιείται για την παρουσία οστεοπόρωσης, οστεομαλάκυνσης, αρθρικών πόνων, ανεπαρκής ανάπτυξη οστών, κατάθλιψης, αύξησης της παραθορμόνης (με κίνδυνο δημιουργίας οστεοπόρωσης και καταγμάτων), διαβητικής νευροπάθειας, παχυσαρκίας, αϋπνίας, διάρροιας, μυϊκών πόνων, οσφυαλγίας, μυϊκής αδυναμίας, ραχίτιδας, ρευματοειδούς αρθρίτιδας, νόσου Alzheimer, πάρκινσον, νευρικότητας, βακτηριακών λοιμώξεων, άσθματος κ.λπ.
Σύμφωνα με επιστημονικά άρθρα και κλινικές ή εργαστηριακές μελέτες, η βιταμίνη D μπορεί επίσης να παίξει καθοριστικό ρόλο:
- Στη μείωση του κινδύνου σκλήρυνσης κατά πλάκας (Journal of the American Medical Association).
- Στηνπρόληψηδιαφόρωνμορφώνκαρκίνουήαυτοάνοσωννοσημάτων (Department of Osteoarthritis Research Unit, University of Montreal Hospital Research Centre (CRCHUM), Notre-Dame Hospital, Montreal, Quebec H2L 4M1, Canada).
- Στην οστεοπόρωση και την απορρόφηση του ασβεστίου (ΚΩΣΤΟΎΔΗ, Σοφία; ΜΥΡΩΝΊΔΟΥ-ΤΖΟΥΒΕΛΈΚΗ, Μαρία; ΚΟΥΤΟΎΣΗ, Χαρίκλεια. Οστεοπόρωση: φαρμακευτική αντιμετώπιση και αλληλεπιδράσεις. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2003).
- Στη μυωπία (JELIĆ-VUKOVIĆ, Marija, etal. Kasna dijagnoza homocistinurije prikazana obostranom kongenitalnom subluksacijom sočiva. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, 2017, 145.9-10: 513-515).
- Στη κατακράτηση φωσφόρου στα νεφρά [Μαράκη, Κυριακή, και Μαρία Ζαραβίνου. «Μελέτη της κινητικής του φωσφόρου κατά τη διάρκεια συνεδρίας αιμοκάθαρσης – συσχέτιση διαιτητικής πρόσληψης ασβεστίου και φωσφόρου με κλινικές και εργαστηριακές παραμέτρους» (2012)].
- Στη μείωση του κινδύνου καρδιοπάθειας (Circulation).
- Στη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης των συμπτωμάτων της γρίπης (AmericanJournalofClinicalNutrition).
- Οι ερευνητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, η βιταμίνη D είναι υπεύθυνη για την ενεργοποίηση και απενεργοποίηση ενζύμων που δραστηριοποιούνται στον εγκέφαλο και στον εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Τα ένζυμα αυτά εμπλέκονται με:
α) την ανάπτυξη νευρωνικών κυττάρων
β) την πυκνότητα των συνάψεων
γ) τη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών
Φαίνεται ακόμη να αυξάνει την παραγωγή της γλουταθειόνης στα νευρωνικά κύτταρα και προστατεύει από την βλάβη που προκαλεί το οξειδωτικό στρες. (https://www.doctorsformulas.com).
Παρόλο που τον χειμώνα η ηλιακή ακτινοβολία δεν επαρκεί για το σχηματισμό βιταμίνης D στις βορειότερες και νοτιότερες περιοχές των ημισφαιρίων, είναι δυνατή η αποθήκευσή της στο συκώτι. Η επαρκής έκθεση σε ηλιακή ακτινοβολία UV-B εμποδίζεται επίσης από το γυαλί, τα ρούχα, τη χρήση αντηλιακών, την ατμοσφαιρική ρύπανση και τη συννεφιά. Κάτω από τις συνθήκες αυτές μπορεί να δίνεται η βιταμίνη ως συμπλήρωμα διατροφής. Παλαιότερα δινόταν με το μουρουνέλαιο αλλά η δυσάρεστη γεύση και οσμή του οδήγησε στη παρασκευή άλλων σκευασμάτων, όπως κάψουλες και spray. Η προσθήκη βιταμίνης D σε διάφορα τρόφιμα όπως δημητριακά, γάλα κ.ά., είναι σημαντικό “όπλο” κατά της ραχίτιδας στα εύκρατα και ψυχρά κλίματα. Μολονότι η Ελλάδα που είναι ηλιόλουστη σχεδόν όλο τον χρόνο, έχει παρατηρηθεί ανεπάρκεια των βιταμινών D και D3. Αυτό οφείλεται κυρίως στις παρακάτω αιτίες:
- Δερματική χρώση (στις μεσογειακές χώρες τα άτομα με σκούρο δέρμα, έχουν μειωμένη ικανότητα παραγωγής της βιταμίνης D)
- Στις μεσογειακές χώρες δεν καταναλώνουμε τις λιπαρές τροφές που την περιέχουν, αφού το κύριο λίπος της διατροφής μας είναι το ελαιόλαδο.
- Το γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας δεν επιτρέπει επαρκή υπεριώδη ακτινοβολία τους χειμερινούς μήνες και ιδιαίτερα στις βόρειες περιοχές της.
Άλλες αιτίες δυσαπορρόφησης της βιταμίνης D είναι οι εξής:
- Τα διάφορα ορυκτέλαια που χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία τροφίμων, μειώνουν την απορρόφηση της βιταμίνης D. Αντιθέτως, αυξάνουν την απορρόφηση της: ο φώσφορος, το ασβέστιο, η χολίνη, τα ακόρεστα λιπαρά και οι βιταμίνες Α, C, K. Ειδικά η Κ2, έχει συνεργική δράση, λειτουργεί ως μεταφορέας της βιταμίνης D στα οστά, ενώ μελέτες έχουν αποδείξει ότι, ο συνδυασμός αυτός ενισχύει την συσσώρευση οστεοκαλσίνης στα κύτταρα οστών, γι αυτό και είναι απαραίτητη η λήψη της μαζί με την βιταμίνη D3. Επίσης, μια μελέτη έδειξε καθαρά ότι η Κ2 δεν είναι τόσο χρήσιμη για την πήξη του αίματος (παρά μόνο σε υψηλά επίπεδα πρόσληψης) αλλά για την εναπόθεση του ασβεστίου στα οστά και για την αποτροπή της αποθήκευσης στις αρτηρίες. Επίσης, η βιταμίνη Κ2 σε συνδυασμό με τη δράση της βιταμίνης D3 αυξάνουν μια ουσία που ονομάζεται Matrix GLA πρωτεΐνη. Αυτή η πρωτεΐνη προστατεύει τα αγγεία από ασβεστοποίηση.
- Τα υπέρβαρα άτομα έχουν μία τάση ανεπάρκειας της βιταμίνης D σε σχέση με τα άτομα που έχουν φυσιολογικό βάρος. Η υπερβολική συγκέντρωση λίπους στο σώμα, δεσμεύει την βιταμίνη D στον λιπώδη ιστό μειώνοντας τη βιοδιαθεσιμότητα της και δυσχεραίνοντας την απελευθέρωση της στην αιματική κυκλοφορία.
- Η χρόνια και αδιάλειπτη χρήση αντιεπιληπτικών, αντιρετροϊκώνμ γλυκοκορτικοειδών και αντιμυκητιασικών, φαρμάκων παρεμποδίζει την απορρόφηση της βιταμίνης D.
- Τα άτομα με ηπατικά και νεφρικά νοσήματα έχουν μειωμένη ικανότητα μετατροπής της βιταμίνης D στην ενεργή μορφή της. Για να απορροφηθεί η βιταμίνη D από τον οργανισμό, είναι απαραίτητη η παρουσία λίπους στο λεπτό έντερο. Κατά συνέπεια, τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο Crohn, ή έχουν δυσανεξία σε κάποιες τροφές, κοιλιοκάκη, απόφραξη των χοληφόρων και χολόσταση, ή ασθενείς που έχουν χειρουργηθεί στο έντερο και έχει αφαιρεθεί τμήμα του κ.λπ, έχουν μειωμένη ικανότητα απορρόφησης της βιταμίνης D.
- Οι σκουρόχρωμες επιδερμίδες δυσχεραίνουν την πρόσληψη της βιταμίνης D σε σύγκριση με τις ανοιχτόχρωμες. Τα άτομα με σκούρο δέρμα, παράγουν μεγαλύτερη ποσότητα μελανίνης η οποία εμποδίζει την σύνθεση της βιταμίνης στο δέρμα.
- Τα αντιηλιακά προϊόντα με υψηλό δείκτη προστασίας (>30 spf) μπλοκάρουν την απορρόφηση της βιταμίνης D.
Όλες οι ηλικιακές ομάδες έχουν ανάγκη από βιταμίνη D, ειδικά τα βρέφη που θηλάζουν και τα άτομα 3ης ηλικίας. Εάν δεν καλύπτουμε τις ημερήσιες ανάγκες μας σε αυτή τη βιταμίνη, μέσω της έκθεσης στον ήλιο και της διατροφής, καλό θα είναι να πάρουμε προληπτικά, συμπλήρωμα βιταμίνης D ή D3 (κάψουλες, spray, μουρουνέλαιο κ.λπ), ιδανικά με Κ2 (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) για καλύτερη απορρόφηση.
Η έλλειψη βιταμίνης D ανιχνεύεται από απλή εξέταση αίματος 25 (OH) D. Η υπερβολική χρήση της βιταμίνης D (από συμπληρώματα), μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες στον οργανισμό όπως, η αύξηση του ασβεστίου ή η τοξικότητα. Γι αυτό, η ποσότητα που χρειάζεται να λαμβάνουμε σε συγκεκριμένη χρονική διάρκεια και συχνότητα, ώστε να έχουμε τα επιθυμητά επίπεδα της D3, θα πρέπει να καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό μας!
Πηγές: https://el.wikipedia.org, http://www.gelis.gr, https://www.galinos.gr, https://www.mednutrition.gr, https://www.doctorsformulas.com, https://www.onmed.gr
